430-426 π.Χ.: Ένας μεγάλος λοιμός αποδεκατίζει τον πληθυσμό της Αθήνας. 1994-5 μ.Χ.: Ο ομαδικός τάφος περίπου 150 θυμάτων του λοιμού αυτού ανακαλύπτεται τυχαία στην περιοχή του Κεραμεικού. Ανάμεσά τους, ένα 11χρονο κορίτσι. 2010 μ.Χ.: Η Μύρτις, όπως ονομάστηκε η σύγχρονη του Περικλή νεαρή Αθηναία, "ξαναζωντανεύει" και παρουσιάζεται, μέχρι τα μέσα Ιουνίου, στο Κέντρο Γαία του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, στους συμπολίτες της του 21ου αιώνα. Στη συνέχεια, η Μύρτις θα ταξιδέψει σε όλη την Ελλάδα, καθώς και στο εξωτερικό, εκθέτοντας τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της τεχνολογίας και της διεπιστημονικής συνεργασίας.
Το κρανίο του άτυχου κοριτσιού βρέθηκε σε άριστη κατάσταση ανάμεσα στο σκελετικό υλικό του ομαδικού τάφου που ήρθε στο φως κατά τη διάρκεια εργασιών για το Αττικό Μετρό. Ένα επιπλέον σημαντικό χαρακτηριστικό έδωσε το έναυσμα στον επίκουρο καθηγητή Ορθοδοντικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μανώλη Παπαγρηγοράκη να επιχειρήσει την ανασύνθεση του προσώπου της. Έλληνες, Γάλλοι και Σουηδοί επιστήμονες, τεχνικοί και καλλιτέχνες μοιράστηκαν τη γνώση και την εμπειρία τους για την όσο το δυνατόν πιστότερη προσέγγιση της εποχής του Λοιμού των Αθηνών.
Η τελική ανάπλαση των χαρακτηριστικών της Μύρτιδος ήταν αποτέλεσμα μια μεγάλης ερευνητικής προσπάθειας, με συντονιστή τον κ. Παπαγρηγοράκη, και πραγματοποιήθηκε χάρη στην αξιοποίηση των συμπερασμάτων της αρχαιολογικής ανασκαφής και στην ανάλυση του αρχαίου DNA για την αναζήτηση του αιτιολογικού παράγοντα του λοιμού των Αθηνών. Έτσι, 24 αιώνες μετά τον θάνατό της, η Μύρτις γίνεται το πρώτο παιδί που ξαναβρίσκει τη μορφή του, ανακτά τη φυσιογνωμία του και αντικρίζει τους πολίτες του 21ου αιώνα.
Η διαδικασία της ανάπλασης
Το πρώτο στάδιο των εργασιών πραγματοποιήθηκε σε εργαστήριο του διαγνωστικού κέντρου "Εγκέφαλος", από τον ακτινολόγο κ. Παναγιώτη Τούντα. Το κρανίο σκαναρίστηκε σε ειδικό αξονικό τομογράφο και τα στοιχεία εστάλησαν στο ΤΕΙ Κρήτης. Εκεί η ομάδα των κ. Μαραβελάκη και Αντωνιάδη δημιούργησε ένα μοντέλο, ένα πιστό αντίγραφο του αρχαίου κρανίου.
H ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδος ολοκληρώθηκε στη Σουηδία, από τον ειδικό ερευνητή Οσκαρ Νίλσον, με τη μέθοδο "Μάντσεστερ". Πρόκειται για την μέθοδο που είχε χρησιμοποιηθεί και για την ανάπλαση του προσώπου του Φιλίππου, και βασίζεται στο συνδυασμό δύο τεχνικών: η πρώτη αφορά στη χρήση ειδικών καρφιών για τον προσδιορισμό του βάθους των ιστών, ενώ η δεύτερη είναι η γλυπτική φιλοτέχνηση των βαθύτερων μυών του προσώπου, με τέτοιο τρόπο ώστε το πρόσωπο να αναπλάθεται από την επιφάνεια του κρανίου προς τα έξω.
Το πάχος των ιστών για κάθε συγκεκριμένο σημείο του προσώπου υπολογίστηκε λαμβάνοντας υπόψη το φύλο, την ηλικία, τη φυλή και τις διατροφικές συνθήκες. Τα ακριβή μέτρα του μέσου όρου των ιστολογικών βαθών από 30 συγκεκριμένα σημεία του κρανίου της Μύρτιδος μεταφέρθηκαν και σημειώθηκαν με ξύλινα καρφιά 3 χιλιοστών. Το επόμενο βήμα ήταν να δημιουργηθεί το πρόσωπο, μυ προς μυ, με πηλό. Δημιουργήθηκαν περίπου 20 διαφορετικοί μύες. Οι πρώτοι μύες που κατασκευάστηκαν ήταν ο temporalis και ο masseter.
Το μέγεθος του στόματος και το πάχος των χειλιών εκτιμήθηκαν από τη μορφολογία της οδοντοστοιχίας του κρανίου. Το σχήμα της ρινικής κοιλότητας χρησιμοποιήθηκε για να αποφασιστεί το μέγεθος και το πλάτος της μύτης. Αρκετά δύσκολη ήταν η ανάπλαση των αυτιών, τα οποία δημιουργήθηκαν σε αρμονία με το υπόλοιπο πρόσωπο. Χρησιμοποιήθηκαν πρόσθετα μάτια καφέ χρώματος, λαμβάνοντας υπόψη την καταγωγή του κοριτσιού. Το σχήμα, η επιφάνεια και το βάθος των κογχών υπαγόρευσε το πόσο βαθιά θα τοποθετούνταν τα μάτια.
Όσον αφορά στην έκφραση του προσώπου, τα δόντια είναι αυτά που λειτουργούν ως σημαντικό κλειδί για την ανάπλαση της έκφρασης άγνωστων προσωπικοτήτων. Έτσι, για τη Μύρτιδα επελέγη ένα μειδίαμα και, φυσικά, της δόθηκε γενικά μια παιδική έκφραση προσώπου. Τέλος, η κώμη και τα ρούχα της εμπνεύστηκαν από αγάλματα που αποδίδουν ανθρώπους της σύγχρονης με τη Μύρτιδα, εποχής.
Αξίζει να σημειωθεί πως οι επιστήμονες που ασχολήθηκαν με την ανάπλαση το έκαναν αφιλοκερδώς.
Η έκθεση
Η έκθεση "Μύρτις, πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν" είναι μία περιοδεύουσα έκθεση. Είναι σχεδιασμένη με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να μεταφέρεται και να συναρμολογείται σε κατάλληλο χώρο οποιουδήποτε μουσείου. Αρχικά και μέχρι τις 15 Ιουνίου, φιλοξενείται στο Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, σε συνεργασία με το Κέντρο Μουσειακών Ερευνών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αν και έχουν σχεδιαστεί και υλοποιηθεί πολλές αντίστοιχες εκθέσεις, όλες συνέθεταν εικόνες που αφορούσαν ένα συγκεκριμένο ερευνητικό πεδίο. Είναι η πρώτη φορά που δημιουργείται ένα εκθεσιακό σύνολο το οποίο χρησιμοποιεί ως κύριο εργαλείο μεταφοράς μηνυμάτων το αναπλασμένο πρόσωπο ενός παιδιού. Ακόμη, με αυτό το εργαλείο αναδεικνύεται η σπουδαιότητα της διεπιστημονικότητας στην έρευνα και η εφαρμογή των αποτελεσμάτων της σε πολλά γνωστικά πεδία.
Η έκθεση επιχειρεί να φωτίσει όλα τα στάδια της διαδικασίας της ανάπλασης της Μύρτιδος, ξεκινώντας από τις ανασκαφές των αρχαιολόγων και καταλήγοντας στη μορφή του κοριτσιού, όπως αυτή αποδόθηκε από ειδικούς Σουηδούς επιστήμονες. Η έκθεση αναδεικνύει, επίσης, τα αποτελέσματα της μελέτης του γενετικού υλικού από τον πολφό των δοντιών τριών κρανίων (μεταξύ των οποίων και της Μύρτιδος), από τα οποία προέκυψε η πιθανή αιτία, που σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, προκάλεσε το λοιμό της Αθήνας, με θύματα το 1/3 του πληθυσμού της καθώς και τον ίδιο τον Περικλή.
Για τον σκοπό αυτό η έκθεση χωρίζεται σε τέσσερεις ενότητες (νησίδες): στην πρώτη νησίδα παρουσιάζεται η ανασκαφή του Κεραμεικού, στη δεύτερη η ιατρική έρευνα σε Ελλάδα και Γαλλία για την εντόπιση του παθογόνου παράγοντα που προκάλεσε το λοιμό των Αθηνών, στην τρίτη η ανάπλαση του προσώπου και οι τεχνικές της και στην τέταρτη τα "μετά-δεδομένα" όλων αυτών των διαδικασιών (αρχαιολογικές, ιστορικές, ανθρωπολογικές και ιατρικές εξελίξεις).
Στόχος της έκθεσης είναι να δείξει πόσο σημαντική είναι η αξιοποίηση της τεχνολογίας, καθώς και η διεπιστημονική συνεργασία. Ειδικότερα, η έκθεση στοχεύει στη δημιουργία νησίδων ανάδειξης της διεπιστημονικής αξιοποίησης του ανασκαφικού υλικού του Κεραμεικού, καθώς και η ανάδειξη της συμβολής των ανθρωπίνων καταλοίπων στην έρευνα σε πολλά και διαφορετικά γνωστικά πεδία, όπως της αρχαιολογίας, της ιατρικής, της ανθρωπολογίας, της ιατροδικαστικής κ.ά., και στην εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων.
www.ekt.gr, με πληροφορίες από www.myrtis.gr, Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου